เอตฺถ จ นาติทูรํ นาจฺจาสนฺนํ คมนาคมนสมฺปนฺนนฺติ เอกํ องฺคํ, ทิวา อปฺปากิณฺณํ, รตฺติํ อปฺปสทฺทํ, อปฺปนิคฺโฆสนฺติ เอกํ, อปฺปฑํสมกสวาตาตปสรีสปสมฺผสฺสนฺติ เอกํ, ตสฺมิํ โข ปน เสนาสเน วิหรนฺตสฺส…เป.… ปริกฺขาราติ เอกํ, ตสฺมิํ โข ปน เสนาสเน เถรา…เป.… กงฺขํ ปฏิวิโนเทนฺตีติ เอกํฯ เอวํ ปญฺจ องฺคานิ เวทิตพฺพานิฯ ทุติยาทีนิ อุตฺตานตฺถานิฯ

เสนาสนสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. อปฺปมาทสุตฺตาทิวณฺณนา

[15-16] ปญฺจเม การาปกอปฺปมาโท นาม ‘‘อิเม อกุสลา ธมฺมา ปหาตพฺพา, อิเม กุสลา ธมฺมา อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติ ตํตํปริวชฺเชตพฺพวชฺชนสมฺปาเทตพฺพสมฺปาทนวเสน ปวตฺโต อปฺปมาโทฯ เอสาติ อปฺปมาโทฯ โลกิโยว น โลกุตฺตโรฯ อยญฺจาติ จ เอสาติ จ อปฺปมาทเมว วทติฯ เตสนฺติ จาตุภูมกธมฺมานํฯ ปฏิลาภกตฺเตนาติ ปฏิลาภาปนกตฺเตนฯ

ชงฺคลานนฺติ ชงฺคลจารีนํฯ ชงฺคล-สทฺโท เจตฺถ ขรภาวสามญฺเญน ปถวีปริยาโย, น อนุปฏฺฐานวิทูรเทสวาจีฯ เตนาห ‘‘ปถวีตลจารีน’’นฺติฯ ปทานํ วุจฺจมานตฺตา ‘‘สปาทกปาณาน’’นฺติ วิเสเสตฺวา วุตฺตํฯ สโมธานนฺติ อนฺโตคธภาวํฯ เตนาห ‘‘โอธานํ ปกฺเขป’’นฺติฯ ‘‘อุปกฺเขป’’นฺติปิ ปฐนฺติ, อุปเนตฺวา ปกฺขิปิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ วสฺสิกาย ปุปฺผํ วสฺสิกํ ยถา ‘‘อามลกิยา ผลํ อามลก’’นฺติฯ มหาตลสฺมินฺติ อุปริปาสาเทฯ ฉฏฺฐํ อุตฺตานเมวฯ

อปฺปมาทสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-8. ปฐมนาถสุตฺตาทิวณฺณนา

[17-18] สตฺตเม เยหิ สีลาทีหิ สมนฺนาคโต ภิกฺขุ ธมฺมสรณตาย ธมฺเมเนว นาถติ อาสีสติ อภิภวตีติ นาโถ วุจฺจติ, เต ตสฺส นาถภาวกรา ธมฺมา นาถกรณาติ วุตฺตาติ อาห ‘‘อตฺตโน สนาถภาวกรา ปติฏฺฐกราติ อตฺโถ’’ติฯ ตตฺถ อตฺตโน ปติฏฺฐกราติ ยสฺส นาถภาวกรา, ตสฺส อตฺตโน ปติฏฺฐาวิธายิโนฯ อปฺปติฏฺโฐ อนาโถ, สปฺปติฏฺโฐ สนาโถติ ปติฏฺฐตฺโถ นาถ-สทฺโทฯ กลฺยาณคุณโยคโต กลฺยาณาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สีลาทิคุณสมฺปนฺนา’’ติ อาหฯ มิชฺชนลกฺขณา เมตฺตา เอตสฺส อตฺถีติ มิตฺโตฯ โส วุตฺตนเยน กลฺยาโณ อสฺส อตฺถีติ ตสฺส อตฺถิตามตฺตํ กลฺยาณมิตฺตปเทน วุตฺตํฯ อสฺส เตน สพฺพกาลํ อวิชหิตวาโสติ ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘กลฺยาณสหาโย’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เตวสฺสา’’ติฯ เต เอว กลฺยาณมิตฺตา อสฺส ภิกฺขุโนฯ สห อยนโตติ สห ปวตฺตนโตฯ อสโมธาเน จิตฺเตน, สโมธาเน ปน จิตฺเตน เจว กาเยน จ สมฺปวงฺโกฯ สุขํ วโจ เอตสฺมิํ อนุกูลคาหิมฺหิ อาทรคารววติ ปุคฺคเลติ สุวโจฯ เตนาห ‘‘สุเขน วตฺตพฺโพ’’ติอาทิฯ ขโมติ ขนฺโตฯ ตเมวสฺส ขมภาวํ ทสฺเสตุํ ‘‘คาฬฺเหนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ วามโตติ มิจฺฉา, อโยนิโส วา คณฺหาติฯ ปฏิปฺผรตีติ ปฏาณิกภาเวน ติฏฺฐติฯ ปทกฺขิณํ คณฺหาตีติ สมฺมา, โยนิโส วา คณฺหาติฯ

อุจฺจาวจานีติ วิปุลขุทฺทกานิฯ ตตฺรุปคมนิยายาติ ตตฺร ตตฺร มหนฺเต ขุทฺทเก จ กมฺเม สาธนวเสน อุปาเยน อุปคจฺฉนฺติยา, ตสฺส ตสฺส กมฺมสฺส นิปฺผาทเน สมตฺถายาติ อตฺโถฯ ตตฺรุปายายาติ วา ตตฺร ตตฺร กมฺเม สาเธตพฺเพ อุปายภูตายฯ

ธมฺเม อสฺส กาโมติ ธมฺมกาโมติ พฺยธิกรณานมฺปิ พาหิรตฺโถ สมาโส โหตีติ กตฺวา วุตฺตํฯ กาเมตพฺพโต วา ปิยายิตพฺพโต กาโม, ธมฺโมฯ ธมฺโม กาโม อสฺสาติ ธมฺมกาโมฯ ธมฺโมติ ปริยตฺติธมฺโม อธิปฺเปโตติ อาห ‘‘เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ ปิยายตีติ อตฺโถ’’ติฯ สมุทาหรณํ กถนํ สมุทาหาโร, ปิโย สมุทาหาโร เอตสฺสาติ ปิยสมุทาหาโรฯ สยญฺจาติ เอตฺถ จ-สทฺเทน ‘‘สกฺกจฺจ’’นฺติ ปทํ อนุกฑฺฒติฯ เตน สยญฺจ สกฺกจฺจํ เทเสตุกาโม โหตีติ โยชนาฯ อภิธมฺโม สตฺต ปกรณานิ ‘‘อธิโก อภิวิสิฏฺโฐ จ ปริยตฺติธมฺโม’’ติ กตฺวาฯ